اثرات پروژه راه ابریشم و کریدور شمال – جنوب بر آینده اقتصاد ایران و چین (بخش دوم)

این نوشتار به بررسی اثرات کریدور شمال-جنوب، از مسیرهای ترانزیتی آسیا که از ایران عبور می کند می پردازد. قسمت اول این نوشته را اینجا بخوانید .

چرا در مورد چین و هند صحبت می کنیم؟

به این دلیل که هم هند و هم چین در مسیرهای ترانزیتی خود از ایران بهره می برند و همچنین این دو کشور رقیب منطقه ای هم هستند و سیاست های این دو کشور نسبت به یکدیگر قابل توجه است و از سالیان قدیم به عنوان رقیب منطقه ای یکدیگر شناخته می شدند.

در تصویر زیر شمای کلی جاده ابریشم قدیم را مشاهده می کنیم.

جاده ابریشم از زمان های گذشته بین چین و کشورهای غرب خودش وجود داشته است. این جاده در حال حاضر به این شکل نیست. الان راه ها و مسیرهای ارتباطی متفاوت هستند. که درتصویر مسیر جدید را مشاهده می‌فرمایید.

همانطور که میبینیم یکی از مسیرها از جنوب ایران رد می شود که در سال 95 به بهره برداری رسید و یک قطار از ایران به سمت منطقه خودمختار مغولستان چین حرکت کرد.

اما چیزی که الان در حال وقوع است و مسیرهایی که درحال حاضر از آنها استفاده می شود مسیر ترانزیت بالا هست که از شمال ایران عبور می کند و ایران هیچ سهمی از این مسیر ترانزیتی ندارد.

چرا جایگاه ایران از مسیر ترانزیتی حذف شده است؟

 با وجود آنکه این خط ریل ها متصل شده اند و از جنوب دریای خزر عبور می کنند، از بعد مسافتی مسیر کوتاه تر و هموارتری هستند. علاوه بر آن لزومی ندارد که یک بار در اسکله و در دریای خزر محموله ها از قطار پیاده شده و مجددا در انتهای دریای خزر بارگیری شوند و هزینه بارگیری روی مسیر ترانزیتی که از ایران رد می شود وجود ندارد. اما چون همچنان هزینه ترانزیت از ایران بیشتر است ما می‌بینیم که از کریدورهای دیگر استفاده می شود.

در اینجا چند مسئله وجود دارد.

یکی به دلیل ضعف زیر ساخت هایی که در ایران، کشور های همسایه مثل ترکمنستان و ازبکستان وجود دارد، سرعت قطار ها نسبت به شرایطی که می‌توانند در راه آهن های شمال ایران حرکت کنند تا یک چهارم است. این یکی از دلایلی است که ایران از این سیستم کنار گذاشته شده است.

بحث دوم گیر کردن محموله ها و مرسولات در گمرک های ایران است که حتی ممکن است از یک هفته تا 10 روز و 40 روز این محموله ها متوقف شوند. پس در مجموع می‌توان گفت مشکل زیر ساخت چه در راه آهن و چه در گمرک و بقیه بخش ها وجود داشته این طرح BRI چین از شمال ایران رد شده است و در خاک ایران این طرح اجرایی نشده است.

در تصویر دیگر این مسیر را میبینیم که از دریای خزر عبور می کند، وارد کشور آذربایجان می شود، از باکو به سمت گرجستان می رود و از آنجا وارد ترکیه می شود و ادامه پیدا می کند.

یکی دیگر از مشکلاتی که عبور مسیر از ایران دارد این است که وقتی به دریاچه وان ترکیه می‌رسد، همچنان دور تا دور دریاچه وان مسیر ریل و راه آهن کشیده نشده است و ترکیه هم تمایلی به تکمیل این مسیر ندارد چرا که الان در مسیر BRI چین قرار گرفته است و زیر ساخت های قوی هم برای حمل و نقل دریایی در دریاچه وان وجود ندارد. این مسئله هم مزید بر علت شده است که این جاده ابریشم و جاده ابریشم قدیم و این طرحی که چین راه اندازی کرده است با اینکه ایران به مسیر راه آهن متصل است، از ایران عبور نکند.

کریدور اقتصادی پاکستان چین

این کریدور اقتصادی مناطق خودمختار غرب چین را که نسبت به مناطق شرقی توسعه نیافته هستند از طریق پاکستان به دریای عمان متصل می کند.

در کریدور رسم شده جاده ای که پایین است افتتاح شده اما جاده بالایی هنوز به بهره برداری نرسیده است.

این کریدور اقتصادی پاکستان چین دسترسی مناطق غربی چین به منابع انرژی را خیلی آسان تر و ارزانتر کرده است. به این دلیل که مناطق غربی چین به دریا راهی ندارند و در حال حاضر هم تامین انرژی این مناطق از طریق مسیر زمینی هست.

راه اندازی این مسیر می تواند امکان دسترسی به نفت و گاز و منابع انرژی در خلیج فارس را برای مناطق غربی چین هموارتر کند.

همانطور که در متن اشاره شد چین با مشکل پیر شدن جمعیت رو به رو است. یکی از کارهایی که چین برای آینده خود و ادامه روند توسعه انجام می دهد این است که با سرمایه گذاری در کشورهایی که با مازاد نیروی کار مواجه هستند ولی کسری سرمایه دارند مثل پاکستان استفاده کند. کشور پاکستان کشور پرجمعیتی است و سرمایه پایینی دارد ولی نیروی کار بسیار بالایی دارد.

یکی از دلایلی که افرادی در ایران با در اختیار قرار دادن بندر چابهار برای چین موافق بوده اند همین دلیل است چرا که چین توسعه دهنده است.

به واسطه این کریدور اقتصادی چین-پاکستان، دسترسی چین به خلیج فارس هم به مرور آسان تر و ارزانتر خوهد شد و همانطور که می‌بینیم رقیب منطقه ای هند یعنی چین هم یک مسیر دسترسی بسیار خوب ایجاد کرده است و هم اینکه می تواند مناطق غربی خود را توسعه دهد.

در اینجا بندر چابهار با بنادری که چین توسط این کریدور به آنها دسترسی پیدا کرده است فاصله چندانی ندارد و به گونه ای یک نوع رقابت بین این بنادر ایجاد شده است. دلیل آنکه هند در حال افزایش سرمایه خود در چابهار است همین مساله است. یعنی به نوعی بندر چابهار در رقابت قدرت بگیرد و بتواند ترانزیت بیشتری را از طریق این مسیر توسط این بندر انجام دهد.

تا اینجا کریدور های مهم را شناختیم. حال بپردازیم به اینکه نقش ایران در این میان چیست؟

همانطور که گفتیم چین نیاز به نیروی کار سایر کشور ها دارد. علی الخصوص کشورهایی که نیروی کار ارزان دارند. ایران می تواند یکی از اهداف چین برای سرمایه گذاری باشد.

به نقل از : علی صادقی (مدیر تحلیل گروه مالی زمرد)

قسمت سوم این مقاله را اینجا بخوانید.